Hoop is een werkwoord

Hoop of optimisme? ‘Vaak halen mensen optimisme en hoop door elkaar. Het klinkt alsof je het over hetzelfde hebt, maar in feite zijn ze heel verschillend. Optimisme is de overtuiging dat de dingen beter gaan worden. Hoop is het geloof dat als we samen hard genoeg werken we dingen beter kunnen maken. Je hebt geen moed nodig om optimist te zijn, allen een zekere naïviteit. Voor hoop heb je veel moed nodig.

In het bewustzijn van onze geschiedenis en bewust van ons eigen verleden, dat zo vaak in tranen is neergeschreven, kan geen Jood optimist zijn. Maar geen enkele Jood, die een ware Jood is, zou ooit de hoop kunnen opgeven. Daarom is het Joodse geloof voor mij de stem van de hoop in het grote gesprek van de mensheid’, zegt Rabbi J. Sacks.

Openbreken

‘Religie begint,’ zegt rabbi A.J. Heschel, ‘met de bewustwording dat er iets van ons gevraagd wordt’. Waar eens onze harten gesloten waren, onze geesten star, onze verbeelding door angst verstikt, waar onverschilligheid en cynisme overheersen, daar breken de heiligen en de profeten ons open en laten ons zien dat er nog zoveel prachtige bladzijden geschreven kunnen worden’.

Over open breken gesproken, Leonard Cohen zong: There’s a crack in everything. That’s how the light gets in. In alles zit wel een barst of een scheurtje, daardoor kan het licht naar binnen. Een cynicus kan alleen maar zien dat dit een teken is dat alles in duigen zal vallen. Dit door velen omarmde citaat staat in het refrein van het lied ‘Anthem’. Het bezingt een grimmige wereld waarin alles lijkt te falen of op niets uitloopt, maar in alles zit wel een barstje. Een hoopvolle barst.

Ik weiger te wanhopen

Met oneindige zorg verhaalt de Heschel-biograaf Edward Kaplan hoe Heschels’ diepe geloof in God intact was gebleven, ondanks de tragische gebeurtenissen in de twintigste eeuw. Hij vertelt hoe Heschel in staat was om hoop te bieden in het midden van vervreemding, chaos en vernietiging. Toen Heschel gevraagd werd hoe je hoop mogelijkerwijs op het spoor zou kunnen komen in duistere tijden, antwoordde hij dat dat in het gebed was. Gebed is iemands thuis, of zou dat kunnen zijn. ‘Ik bid’, zei hij ondubbelzinnig, ‘omdat ik weiger te wanhopen … ik bid omdat ik niet bidden kàn’.

Abram Joshua Heschel en Martin Luther King hadden een totaal verschillende achtergrond. King was een begenadigd prediker, groot geworden in het hart van de zwarte Baptistenkerk in het diepe zuiden van Amerika; Heschel was een mysticus, een briljant geleerde, weggerukt uit het hart van de Europese Chassidische gemeenschap, terwijl zijn moeder en zijn zussen en zijn volk verteerd werden door de Holocaust. Deze twee raakten bevriend. Ze deelden de overtuiging dat racisme in al z’n uitingen de ergste vorm van godslastering is. Voor beide mannen is de strijd voor menselijke waardigheid en burgerrechten, in moreel en theologisch opzicht, het hoogste gebod – koste wat het kost.

Arm in arm liepen dr. King en Rabbi Heschel aan het hoofd van de protestmars voor gelijke burgerrechten van Selma naar Montgomery (21 maart 1965). Na afloop sprak Heschel de veelgeciteerde woorden: ‘Ik voelde dat mijn voeten aan het bidden waren’.

Hoop heeft het laatste woord

Hopen is samen werken en de moed hebben om niet op te geven, maar door te gaan. Hopen doe je biddend als je eigenlijk helemaal niet meer bidden kan. Hopen is lijfelijk: de keuze waar je heen loopt en voor wat of wie, hoe je kijkt, waar je je handen voor uit de mouwen steekt. Er zit een besef aan vast dat er iets van ons gevraagd wordt. Als wij onze handen en ogen en harten en voeten niet lenen voor Gods zaak, hoe moet er dan wel verandering komen in wat er nu nog niet goed is?

In alles wat muurvast dichtgetimmerd zit, verschijnen een keer barstjes, dan kruipt het licht voorzichtig maar onweerstaanbaar naar binnen. Hoop kun je op heel veel manieren ontdekken, beoefenen en vormgeven.

Gelukkig is het laatste woord over de hoop nog lang niet gezegd, dus vooralsnog heeft de hoop het laatste woord. Never loose hope!