Vrijheid is overwonnen angst

In een reclame van ING zie je een meisje worstelen met haar angst aan de rand van een zwembad. Zwemmen is aanlokkelijk, maar je zou ook kunnen verdrinken. Dan springt het kind in het water en schreeuwt het de vrijheid uit. Het doet me denken aan een passage van de filosoof Kierkegaard waarin hij over de angst schrijft die met vrijheid gepaard gaat. Kierkegaard vergelijkt deze angst met iemand die staat te duizelen aan de rand van een ravijn. Het duizelt je van de mogelijkheid, de vrijheid, die je hebt om eroverheen te stappen. Je beseft ineens dat je vrij bent, ook vrij om dingen te doen en te verlangen die je kunnen schaden. Als je niet kijkt, is de afgrond er niet. Maar dat helpt niet, want ook als je besluit niet te kijken, heb je er weet van. In Kierkegaards teksten lijkt het alsof enkel het besef van een mogelijkheid je al angst aanjaagt. In Vrijheid en angst legt hij uit waarom angst een noodzakelijke doorgangsfase naar de verovering van vrijheid is. De keuze tot vrijheid vergelijkt Kierkegaard met een sprong. Zoals het meisje uit het ING spotje naar de vrijheid springt. Het komt erop aan de sprong naar de vrijheid te wagen.

Angst is een noodzakelijke doorgangsfase naar de verovering van vrijheid – Kierkegaard

Waar angst mensen uiteendrijft werkt vrijheid, opgevat als vrijheid tót en gezien in relatie tot verdraagzaamheid, verbindend. Dat is mijn stelling, die ik in het onderstaande toelicht aan de hand van het mij dierbare remonstrantse gedachtengoed.

Kernwaarde

Voor remonstranten is vrijheid een kernwaarde. De leus luidt ‘Remonstranten – voor een vrij en verdraagzaam christendom’. Daarmee is allereerst vrijheid van geloven bedoeld. Vrijzinnig geloven, dat lijkt vooral heel veel niet geloven, niet in regels, niet in voorschriften, niet in dogma’s, misschien zelfs niet in God. Wat geloven remonstranten dan wel? En hoe denken ze over vrijheid?

Vierhonderd jaar geleden stelde Jacob Arminius dat God de vrijheid van de mens serieus neemt. Met de idee van een ‘dubbele predestinatie’ kon hij niet uit de voeten. Het kon niet zo zijn dat het lot van een mens vanaf het begin van de schepping vastligt. Geloof is een geschenk van God, maar het is aan de mens om er “ja” op te antwoorden. Het is als met een genadig gever die een bedelaar iets toe wil stoppen; de bedelaar moet wel zijn of haar eigen hand op houden. Door ons in de vrijheid te zetten, schenkt God ons vertrouwen. Vertrouwen dat wij goed omgaan met onze vrijheid. Remonstranten pleiten voor een open dialoog met andersdenkenden, voor zover die daar ook voor te porren zijn. De vrijheid die Remonstranten bepleiten geldt ook op het intieme terrein van het persoonlijk geloof. Die vrijheid gaat zover dat remonstranten hun eigen bronnen van zingeving niet aan een ander, zelfs niet aan hun kinderen, willen opleggen. Bij de remonstranten schrijf je je eigen geloofsbelijdenis. Niemand, geen predikant of synode, geen dogmatiek (geloofsleer) of kerk bepaalt wat jij gelooft. Een andere leus van de remonstranten luidt daarom: Geloof begint bij jou.

Remonstranten benadrukken in hun beginselverklaring trouw te zijn aan het beginsel van vrijheid en verdraagzaamheid. Remonstranten noemen het in hun ‘lijfspreuk’: ‘Eenheid in het nodige, vrijheid in het onzekere, in alles de liefde.’ Een aantal gemeenten heeft deze spreuk in de gevel van haar kerkgebouw gebeiteld. Zij zijn zich ervan bewust dat het onzekere angstig kan maken en dat vrijheid nodig is om die angst te boven te komen. Het onzekere zien zij als een open ruimte waarin iedereen vrij kan zijn. Wereldwijd zijn remonstranten vertegenwoordigd in de IARF, International Association for Religious Freedom. Deze organisatie komt wereldwijd op voor vrijheid van religie.

Vrijheid bewaken

Wat zijn voor remonstranten anno 2019 uitdagingen als het om vrijheid gaat?

Ten eerste dat vrijheid kostbaar is en niet vanzelfsprekend. Door kritisch te zijn op de marktwerking in de economie, de milieucrisis en op de omgang van de samenleving met kwetsbare mensen. Komt vrijheid teveel in het gedrang als algoritmen bepalen welke informatie ons bereikt? Er staat veel op het spel: we hebben eerder gezien hoe het gevoel van angst en onmacht een uitweg heeft gevonden in autoritaire antwoorden.

Ten tweede dat vrijheid samenhangt met verantwoordelijkheid. Eigen verantwoordelijkheid tegenover God en onze naaste. Verantwoordelijkheid om goed met onze vrijheid om te gaan, om de vrijheid van anderen te bewaken, om daarvoor op te komen. Ook als het moeilijk wordt om bijvoorbeeld de privacy van een politicus niet te schenden. Ook als we met elkaar debatteren op de sociale media.

Ten derde is het de kunst de balans tussen mijn vrijheid en die van jou te bewaren. Volgens de filosoof John Stuart Mill ben je geheel vrij voor zover je anderen geen schade toebrengt. Wat is precies schade aan anderen? Mill zegt daar maar weinig over. Bewust, denk ik, zodat we de discussie daarover telkens opnieuw kunnen voeren. Zo blijven we alert dat vrijheid iets is wat we met zijn allen voortdurend mogelijk moeten maken.

Gebruik je vrijheid op een positieve manier, als vrijheid tót.

Remonstranten geloven dat God ons bedoeld heeft als mensen die in vrijheid een goed en rechtvaardig leven leiden, die uitzien naar zijn Koninkrijk. Hoe gaan we met die vrijheid om? Is vrijheid blijheid, dat wil zeggen vrijblijvendheid? Hoe zit het in onze eigen kring? Gaan we intern het debat aan? Laten we meerdere inzichten toe op wat onze identiteit is? Mag er ook een meer orthodox geluid klinken? Durven we nog over God te spreken? Durven we ons nog uit te spreken in de media als angst tot onvrijheid leidt? Komen we op voor LHBTI ‘ers en pleiten we voor een kinderpardon?

Op de eerste bladzijden van de bijbel wordt al duidelijk dat een mens een sociaal wezen is. Zijn of haar broeders (of zusters) hoeder. Ik denk weleens dat de mens daarom het paradijs uitgezet werd. Om te oefenen in vrijheid en verdraagzaamheid, in vertrouwen (geloof), vriendschap en vrede. Dat God de mens zo liefhad en vertrouwde dat de mens veel vrijheid heeft gekregen. Die kunnen we het best besteden om, zo staat in de beginselverklaring, ‘God te eren en te dienen’. Vrij vertaald: om mee te werken aan een betere wereld. Heb uw naaste lief als uzelf, zegt Paulus verderop in de bijbel. Gebruik je vrijheid op een positieve manier, als vrijheid tót.

Sigrid Coenradie