Marga Klompé – moeder van eeuwigdurende bijstand #helden

Oh, wat een verrassend bericht toen bleek dat Marga Klompé opgenomen werd in de onlangs herziene Canon van Nederland! Hoewel ik historicus ben van huis uit, heb ik het helemaal niet zo op die Canon, maar ik heb het wel op Marga Klompé. En vooruit, als we in die termen spreken: dan noem ik haar een heldin van mij. Sinds ik haar in 1987 postuum heb leren kennen, is zij tot mijn verrassing in mijn denken en werken aanwezig gebleven: een stem die zich op gezette tijden rustig in mij meldt.

Eerste vrouwelijk minister in Nederland was zij, en in 1987 kwam ik erachter dat haar archief, één jaar na haar overlijden al, werd overgebracht naar het Algemeen Rijks Archief en daar toegankelijk zou zijn. Wat een buitenkans voor deze doctoraalstudent Contemporaine Geschiedenis op zoek naar een scriptie-onderwerp om op af te studeren, een student niet alleen getriggerd door vrouwengeschiedenis, maar zeker ook door de politieke en kerkelijke rollen die Marga Klompé vervuld had in haar leven.

Mijlpaal

Ze groeide op in Arnhem, promoveerde in de wis- en natuurkunde terwijl ze docente was aan het meisjeslyceum Mater Dei in Nijmegen (waar o.a. Wies Stael-Merckx van de latere Acht Mei Beweging door haar in de debatingclub werd opgeleid). Tweedekamerlid voor de KVP, afgevaardigde naar de Verenigde Naties, eerste vrouwelijk parlementslid van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (de voorloper van de Europese Unie). En in Nederland dus eerste vrouwelijk minister (van Maatschappelijk Werk, het latere ministerie van CRM). Zij was het die de Algemene Bijstandswet in 1965 tot stand bracht – een politiek kunststuk, en een mijlpaal in de sociale geschiedenis van Nederland. Mede op grond hiervan werd ze in 1967 genoemd als kandidaat voor het minister-presidentschap. Dat ze geen premier geworden is, is omdat ze dacht dat Nederland nog niet klaar voor was voor een vrouwelijk premier, én omdat ze zelf vond dat ze andere dingen te doen had, haar koers moest verleggen.

Kardinaal

Haar koers verleggen: naar de kerk nota bene, de Rooms-Katholieke Kerk, in haar geval. Al weer een mannenbolwerk. En ze zou Marga Klompé niet zijn geweest als ze het daar niet zo ongeveer tot eerste vrouwelijke kardinaal zou hebben geschopt. Hoogste adviseur van de Nederlandse bisschoppen werd ze, internationaal top-vrouw van de Pauselijke commissie Justitia et Pax. Het zijn de jaren ’70: Marga Klompé zet zich in voor de democratiseringsbeweging in de Rooms-Katholieke Kerk, voor een profetische stem van de kerk, voor meer oecumene. Kardinaal Alfrink noemde haar ‘een autoriteit zoals er eigenlijk geen andere was.’

Stem

“Het echte appel dat op mensen gedaan moet worden kán niet komen van de politiek”, zei ze, “dat moet komen uit andere bron.” Dat was wat haar motiveerde om zich volledig in te zetten voor de kerk. Waar ze als minister, zoals ze zei, ‘steeds meer vastliep op het materialisme en consumentisme in de samenleving’, wilde ze bijdragen aan wat er écht toe deed: een appel op mensen om samen te leven in vrede en gerechtigheid. Daarvoor was het nodig dat de kerk dat appel dan ook echt deed, en zou blijven doen. Marga Klompé stelde zich beschikbaar.

Liefde in praktijk brengen

Haar stem, zoals die zich met regelmaat in mij blijft melden, is misschien het beste te vatten in dit citaat:
“Als natuurwetenschapper ben ik ervan overtuigd dat de wetenschap haar grenzen heeft. Als ik de mensen dus meer zelfvertrouwen toewens, bedoel ik daarmee niet dat ze in zichzelf moeten geloven omdat de wetenschap tot alles in staat zou zijn. Wèl denk ik dat door in God te geloven mensen verbeteringen tot stand kunnen brengen, waartoe ze met de wetenschap alleen nooit in staat zijn. Wat ik de mensen dus toewens is (…) dat ze zich niet zullen laten meeslepen door ‘selffulfilling prophecies’ die beweren dat de wereld toch niet meer te redden is of dat het christendom toch gedoemd is om te verdwijnen; dat ze, kortom, niet bang zijn en de moed vatten om de liefde in praktijk te brengen.” – Marga Klompé

Ons niet blind staren op wat de wetenschap te berde brengt, de kracht van geloof aanvaarden, moed vatten en leven om liefde. Zo moge het zijn.