Zingen in het donker

‘Ik werd al nooit vrolijk van het nieuws en van de krant, maar de laatste tijd heb ik helemaal het gevoel dat ik een rampencatalogus opensla; de ene crisis na de andere; geweld en vernietiging die maar doorgaan. Ik word er echt heel somber van’, zei een vriendin van de zomer tegen me. Sindsdien is het er niet veel beter op geworden. En meer mensen hebben die ervaring.
Een van de gemeenteleden gaf aan dat ze in het zicht van alle geweld dat zo dichtbij gekomen is, zoekt naar bemoediging en daarbij vooral behoefte heeft aan samen zingen. ‘Waar woorden tekort dreigen te schieten, zijn het vaak liederen die steun geven.’

Dat herken ik maar al te goed. Zingen geeft moed, zingen troost. Je zingt als het ware door je angst heen om het donker te verjagen, je zingt jezelf (en elkaar) hoop in. Dichter en dominee Willem Barnard schreef: ‘We zullen zingen, niet om de tijd te doden maar om in de nacht de dag op te roepen.’

Zingen geeft je ook de kans om je woede en protest, verdriet, blijdschap en dankbaarheid te uiten. En brengt dat naar boven. In de kerk in Amsterdam waar ik regelmatig naar toe ga, gebeurt het me regelmatig dat we samen een lied zingen dat me tot tranen toe beweegt – soms tranen van verdriet, soms van blijdschap. Ik zie dat anderen dat ook hebben. Dat gebeurt niet zo gauw bij een overdenking.

Verbondenheid

In een van de uitzendingen van het programma Zomergasten werd een fragment uit een documentaire over bisschop Tutu vertoond, Je zag hoe tijdens een zitting van de waarheids- en verzoeningscommissie waarin slachtoffers van het apartheidsregime hun verhaal vertelden, het op een gegeven moment ondraaglijk werd om nog meer te vertellen en te horen. Ook Tutu bezweek er bijna letterlijk onder en legde zijn hoofd in zijn handen. En toen zei hij zoiets als: ‘We stoppen hier nu even mee. We gaan zingen en dansen.’

De traumadeskundige die om dit fragment had gevraagd, zei dat hij Tutu de beste traumatherapeut ooit vond. Hij benadrukte de enorme troostende en verbindende kracht van samen zingen.

Theoloog en musicus Hanna Rijken deed in 2020 onderzoek onder koor- en cantorijzangers en vroeg hun hoe zij de coronatijd ervoeren. Ze kreeg meer dan 1000 reacties. Een van de dingen die mensen het meest misten was het gevoel van verbondenheid dat samen zingen oproept.

Als je jouw stem in een geheel voegt, als mensen hun stemmen op elkaar afstemmen – dan ontstaat er iets dat meer is dan de som der delen.

Vleugels voor de ziel

Zingen is aards en hemels, verbindt lichaam en geest. Bij het zingen heb je je hele lijf nodig, maar het belangrijkste is je adem. Het Hebreeuwse woord voor adem is ‘ruach’ en dat betekent ook wind en geest. Je zou kunnen zeggen: als je adem stroomt, waait de geest. Een Geest die troost, heelt, verwarmt, verzacht en verbindt.

Soms is het al zingend alsof je ziel volstroomt en kun je iets ervaren van het geheim dat je God kunt noemen. Kerkvader Ambrosius verwoordde het zo: ‘Muziek en poëzie zijn de twee vleugels waarop de ziel, door hoop en liefde bewogen, naar God omhooggedreven wordt.’ De zangers uit het onderzoek van Hanna Rijken zeggen dat het is ‘alsof de hemel even opengaat’.

Dit kun je ook beleven als je naar zang luistert, denk ik. Dan kun je je laten meevoeren en dragen de stemmen van anderen je.

En je kunt het beleven bij verschillende muziekstijlen. Van Nick Cave tot de psalmen, van Bach tot Brel tot Bløf, van Taizé tot Maan.